Faslı devlet ve fikir adamı Muhammed Allâl el-Fâsî, 1910 yılında Fas’ta doğdu. Tahsilini Karaviyyîn Üniversitesi’nde tamamladı. Aynı üniversitede ve üniversite sonrası İslamî eğitim veren Rabat’taki Dârülhadîsi’l-haseniyye’de görev yaptı.
 

Selefiyye hareketi içinde yer aldı ve Fransız sömürge yönetimine karşı baş gösteren siyasî mücadelelere katıldı. Bu faaliyetlerinden dolayı bir süre Tâzâ’da göz hapsinde tutuldu; 1931 yılında serbest bırakıldı. Diğer genç Faslı milliyetçilerle birlikte 1934’te Kütletü’l-ameli’lvatanî’yi kurdu. Liderler arasındaki görüş ayrılıkları üzerine bu teşkilat 1937 yılında, Allâl el-Fâsî’nin önderlik ettiği el-Hizbü’l-vatanî ve Vezzânî’nin başında bulunduğu el-Hareketü’l- kavmiyye adıyla ikiye bölündü. Sömürge yönetimine karşı sürdürülen faaliyetler ve ortaya çıkan gelişmeler üzerine liderlerin birçoğu tutuklanarak hapse atıldı veya sürgüne gönderildi. Allâl el-Fâsî de 1937-1946 yılları arasında Gabon’da sürgünde yaşadı.

 

Fas’taki arkadaşları tarafından 1943’te kurulan İstiklal Partisi’nin liderliğine getirildi ve 1946 yılında Gabon dönüşü fiilen partinin başına geçti. Ancak 1947’de Kahire’ye kaçmak zorunda kaldı ve orada kurduğu Mektebü’l-Mağribi’l-Arabî adlı merkezden İspanyol ve Fransızlar’a karşı geliştirilen direniş ve bağımsızlık hareketlerini yönlendirdi. Kuzey Afrika bağımsızlık hareketleri liderlerinden Abdülkerim el-Hattâbî başkanlığında Kahire’de kurulan Kuzey Afrika Kurtuluş Komitesi’nin genel sekreterliğine getirildi (1955).

 

Fas’ın 1956’da bağımsızlığını kazanması üzerine ülkesine döndü ve Rabat’ta İmam V. Muhammed Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde öğretim görevine başladı. Bir süre yalnız parti çalışmaları ve neşir faaliyetiyle meşgul olarak hükümette görev almaktan uzak durdu. 1960’ta tekrar İstiklal Partisi liderliğine getirildi. 1961’de kurulan hükümette vakıflar ve dinî işlerle görevli devlet bakanı oldu. On sekiz ay bu görevde kaldıktan sonra hükümetten ayrıldı. Siyasî ve kültürel faaliyetlerle dolu hareketli bir ömür geçiren Allâl el-Fâsî, bir davet üzerine gittiği Romanya’da devlet başkanı ile Filistin ve Batı Sahra meseleleriyle ilgili olarak yaptığı görüşme sırasında öldü (12 Mayıs 1974)

 

Allâl el-Fâsî’nin şeriat, İslam hukuku, Fas’taki Arap milliyetçilik hareketleri, İslam alemindeki maddî ve manevî kalkınma ile ilgili pek çok eserleri bulunmaktadır.¹

 

_{1 Allâl el-Fâsî’nin hayatına dair bu bilgiler Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisinden alınmıştır. Bkz. Bilge, Mustafa L., “Allâl el-Fâsî”, II, 504}.

Islam Hukuk Felsefesi